Son kullanım tarihi geçmiş ilaçlar kullanılabilir mi?

Günü geçmiş ilaç yada tarihi geçmiş ilaç kimi uzmana göre zehirlidir. Son kullanım tarihi geçmiş ilaçlar iyi saklandığında yapılan araştırmalara göre kullanılabiliyor. Amerikan İlaç Dairesi günü geçmiş ilaçların atılmalı mı? Tekrar kullanılmalı mı? Hangi ilaçlar son kullanma tarihi geçse de kullanılmalı? sorularının cevabı için ciddi araştırmalar yapıyor ve bu araştırmalarla 2 milyar dolardan fazla kazancı oldu.

Son kullanım tarihi geçmiş ilaçlar kullanılabilir mi?

Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından 1979’da başlatılan bir uygulama gereğince, ABD’de ilaç şirketleri reçeteli ya da reçetesiz ilaçların üzerinde son kullanma tarihini belirtmek zorundalar. Bu zorunluluk dünyanın çoğu başka ülkeleri için de geçerli.

Ne var ki, bu durum Ibuprofen’in, raf ömrü sona eren süt gibi ekşiyip kokuşacağı anlamına da gelmiyor. İlaç kutusunun üzerindeki son tüketim tarihi o ilacın güvenli ve yüzde yüz etkili olacağı süreyi belirtiyor. Ancak bir ilacın gerçekte ne kadar süre güvenli ve etkili olmayı sürdürebileceği sıklıkla tartışılan bir konu.

İnsülin, nitrogliserin ve sıvı antibiyotikler gibi, etkin maddelerinin zaman içinde istikrarsızlaşacağı kimi ilaçların dışında kalan ilaçların birçoğu, üzerinde yazılan son kullanma tarihlerinden sonrasında da etkili olduğu görülebiliyor.

Yapılan araştırma ilaçların son kullanma tarihinden sonrada kullanılabilir diyor

Ancak herkes bu konuda yeterince bilgiye sahip olmadığından, yanlışlıkla son kullanma tarihi biten bir ilacı alan insanlar sıklıkla zehirlendikleri kaygısıyla zehir denetim merkezlerine başvuruyorlar.

Kaliforniya’daki San Diego Zehir Denetim Merkezi’nin başkanı Lee Cantrell, “Bu durumu son olarak birkaç yıl önce gözden geçirmeye kalktıştığımda, kullanım süresi dolan ilaçların insanlarda herhangi bir soruna yol açıp açmadıkları konusunda uzman incelemesinden geçmiş hiçbir bilimsel çalışma olmadığını gördüm. Oysa, ilaçlar zaman içinde gerçekten de etkilerini yitirebilirler. Ancak bu konuyla ilgili çok az sayıda araştırma var.” diyor.

Cantrell daha sonra aralarında antihistaminiklerin, ağrı kesicilerin ve zayıflama haplarının da olduğu bir eczanenin deposunda saklı tutulan eskimiş ilaçları inceleme olanağını buldu. Sonuçta, kimilerinin üretim tarihinin üzerinden en az 40 yıl geçmiş olan bu ilaçların etkilerini ilk günkü gibi koruduklarına tanık oldu.

Cantrell’in bu çalışması 2012 yılında JAMA İç Hastalıklar dergisinde yayımlandı. Cantrell’in 2017 yılında yayımlanan bir başka araştırması da ölüme yol açabilen alerjik tepkilerin önlenmesine yarayan kalem biçiminde ilaçlı bir şırınga olan EpiPen adlı ilacın kullanım süresi sona erdikten sonra dört yılı aşkın bir süre boyunca %84 oranında etkili olduğuna işaret ediyordu. Bu da, acil bir durumda süresi dolmuş bir EpiPen’in hiç yoktan iyi olduğu anlamına geliyordu.

Eskimiş ilaçlarla ilgili araştırmalar devlet tarafından yapılmalı

Cantrell, ilaçların etkili olma süreleri konusunda uzun erimli araştırmalar yapmaya gücü yetecek tek kurumun ilaç şirketleri olduğuna inanıyor, ancak şirketlerin bu tür araştırmalardan herhangi bir çıkar sağlamayacaklarına da dikkat çekiyor (ilacın kullanma süresi dolduğunda, tüketici yenisini satın alıyor).

Gelgelelim, ilaçların raf ömrü ile ilgili araştırmalar hükümetlere ciddi bir yarar sağlıyor. ABD hükümeti, bir terör saldırısı ya da salgın hastalık gibi, acil bir durumda gereksinim duyulabilecek ilaçları stokluyor.

1986 yılında FDA ile ABD Savunma Bakanlığı, bu stokta yer alan ve kullanma süreleri dolan ilaçların yenileriyle değiştirilmesi için gerekli maliyetin azaltılması amacıyla, Shelf-Life Extension Program (Raf Ömrünü Uzatma Programı) kısaca SLEP adlı ortak bir çalışma başlattı.

Kısaca SLEP olarak bilinen bu çalışma kapsamında, 2006 yılında, uygun koşullarda saklanan 122 farklı ilaç gözden geçirildi. Sonuçta, stokta bulundurulan ilaçların büyük bir çoğunluğunun son kullanma süreleri ortalama 4 yıl uzatıldı.

2016 yılında, SLEP sayesinde kullanım süresi dolan ilaçların yenileriyle değiştirilmeleri durumunda harcanması gereken 2.1 milyar dolar boşu boşuna harcanmamış oldu.

FDA yetkilileri kullanım süreleri sona eren kimi ilaçlarda bakterilerin oluşması ve antibiyotiklerin etkilerini yitirip enfeksiyonları iyileştirmede başarısız olmaları ve antibiyotik direncine, ya da çok daha ciddi hastalıklara yol açmaları gibi birtakım risklerin söz konusu olabileceğine dikkat çekiyorlar.

Hangi ilaçların süre aşımına uğradıkları konusunda tüketicilerin eczane ve doktorlara başvurarak sağlıklı bilgilere ulaşabileceklerine dikkat çekiyor.

Ayrıca bakınız

• Alkolle beraber hangi ilaçlar alınmamalı?

Kaynaklar ve Dış bağlantılar

• FDA | Expiration Dating Extension