Zaman ilerledikçe, kazanımlar arttıkça, benlik savaşları ve menfaatler değiştikçe yada mağdur olmalar çoğaldıkça yaşam bazen içinden çıkılamaz durumlarda yargıya başvurulur. Fakat yargıya başvurmadan, kişiler arasındaki sorunları çözen Arabuluculuk adında bir çözüm yolu var. Bu yazımızda yeni uyuşmazlık çözüm yolları nelerdir? Uyuşmazlıkların yargının dışında çözülebilme yöntemi Arabuluculuk nedir? Kimler arabulucu olabilir? Arabuluculuk bir meslek mi? Arabuluculuk resmi bir iş mi? Arabuluculuk yolunun yararları nelerdir? Toplum hukuku uyuşmazlık çözüm yolları nelerdir? sorularının cevaplarını bulabileceksiniz.

Uyuşmazlıkların yargının dışında çözülebilme yöntemi Arabuluculuk nedir?

Bilim ve teknolojide özellikle son yıllarda ivme kazanan gelişmeler yeni durumların ve imkanların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Buna bağlı olarak hem ekonomik hem sosyal ilişkiler ve etkileşimler de hızla gelişmiştir.

Üstelik bu yeni gelişen ilişkiler, nitelikleri itibariyle genellikle, zaman ve mekan kısıtlamalarını zorlamaktadır. İlişki ve etkileşimlerin artması sorun ve çatışmayı da beraberinde getirmiştir. Farklı ve yeni olan sorunların çözümü için de süratli, kalıcı ve etkili yeni çözüm yollarının bulunması gereklilik arz etmiştir.

Hukuk da bu gelişmelere ve değişime uyuyarak yeni uyuşmazlık çözüm yolları bulmuştur.

Uyuşmazlık çözümü için ideal olan, tarafların görüşerek ve karşılıklı olarak anlaşarak uyuşmazlığı çözmeleridir. Fakat bu her zaman mümkün olmamaktadır. Hepimiz biliyoruz ki bir uyuşmazlık çıktığında karşı tarafla bir araya gelebilmek, görüşerek ve empati kurarak, iletişimi ayakta tutup sorunu çözebilmek pek mümkün olmamaktadır.

Bu nedenle çoğu zaman arada köprü kuracak ve uyuşmazlığın tarafları arasında etkili bir iletişim sağlayarak onları
çözüme ulaştıracak üçüncü bir kişinin varlığına ihtiyaç duyulur.

Üçüncü kişi hakim veya hakem olabilir

Uyuşmazlığın iki tarafının haricindeki bu üçüncü kişi karar veren olarak hakim ya da hakem olabilir. Ancak bu durumda menfaatten ziyade tarafların haklılığı gündeme gelir.

Diğer bir deyişle, karar verici rolde olan hakimler ve hakemler, kimin haklı olduğuyla ilgilenerek, bozulan hak ve menfaat dengesinin kurallar çerçevesinde yeniden tesisini sağlama amacına yönelirler.

Uyuşmazlıkları çözmek esas olarak yargı erki vasıtasıyla devletin işidir.

Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları, yargısal sistemin yerine geçmeye çalışan veya onunla rekabet eden bir süreç değildir.

Bahsi geçen bu yollar, yargı yollarının yanında yer alarak ancak taraflarca istenmesi halinde gündeme gelirler, ilişkilerin sürdürülebilmesi amacını taşımakla birlikte adil olmaktan çok tatmin edici olma hedefine yönelirler.

Hakim ya da hakemden farklı olarak eski menfaatleri bir kenara bırakmamakla birlikte geçmişle değil, daha ziyade gelecek ile ilgilenir ve asıl hedef olarak geleceğe yönelik en uygun menfaat dengesini oluşturmaya çalışırlar.

Uyuşmazlıkların yargının dışında çözülebilme yöntemi Arabuluculuk nedir? | Mahkeme olmadan da bazı sorunlar arabulucular ile çözülebiliyor

Mahkemesiz çözüm: Arabuluculuk (mediation)

Arabuluculuk (mediation), tarafların içinde bulundukları uyuşmazlığı tarafsız bir üçüncü kişi yardımı ile mahkemeye gitmeden ya da mahkeme yönlendirmesiyle çözmelerinde kullanabilecekleri etkili bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

Bu bağlamda arabulucu, sistematik teknikler uygulayarak, müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getirerek, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini ve aralarında iletişim sürecinin kurulmasını sağlamaya çalışan tarafsız üçüncü kişidir.

Uyuşmazlıkların çözümünde yargılama dışında başka çözüm yollarının aranması her zaman gündemde olan bir konuyken; arabuluculuk yoluyla bir uyuşmazlığın çözümünün hukuki alt yapısı yakın zamana kadar mevcut değildi.

Öncelikle Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yer bulan arabuluculuk, daha sonra yürürlüğe giren hukuk uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ve Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği ile tam bir hukukî temele oturmuştur.

İlgili bu düzenlemeler, arabuluculukla ilgili temel noktalara, bu konuda hakim olan ilkelere, hak ve yükümlülüklere ve arabuluculuk faaliyetinin kimler tarafından, hangi yeterlilikle ve nasıl yürütüleceğine yer vermiştir. Bu bağlamda arabuluculuk faaliyeti gerçekleştirebilmek için Adalet Bakanlığı’nca yapılacak olan yazılı ve uygulamalı sınavda başarılı olunmalı ve arabulucu siciline kayıtlı olmak gerekmektedir.

Bakanlıkça yapılan sınava katılabilmek için de yetki belgesi olan kurumlardan alınacak olan Arabuluculuk Eğitiminin tamamlamış ve buna ilişkin sertifikanın alınmış olması şarttır.

Arabulucu tarafsız olmalı

Bu noktada önemli olan arabulucu sıfatıyla hareket eden uyuşmazlığın dışındaki üçüncü kişinin, tarafsız olup ve gizliliğe önem vermesi ve bu sayede güvenilirliğini korumasıdır. Arabulucu, tarafsızlığını ve güvenilirliğini koruyarak taraflar arasında eşitliğe ve gizliliğe dikkat etmek zorundadır.

Arabulucu bu şekilde faaliyetini yürüterek tarafların çözüm üretmesini sağlar. Arabulucu hâkim ya da hakem değildir; tarafların karar sürecine yardımcı olur. Arabulucu karar vermez, uyuşmazlığı çözen, bu konuda karar veren tarafların kendisidir.

Arabuluculuk alanında aslında önemli olan ve bu faaliyetin sağlıklı yürütülüp sonuçlanabilmesi için pek çok ilke vardır. Belki de bunlar arasında en temel diyebileceğimiz ilkeler; iradi olma, eşitlik ve gizliliktir. Her şeyden önce uyuşmazlık içine düşen tarafların arabulucuya başvurmayı ve hatta başvurduğu bu yolu sürdürmeyi de istemesi gerekir.

Taraflar gerek arabuluculuğa başvurma konusunda gerek istedikleri zaman bu yoldan vazgeçmede tamamen serbesttirler. Ancak belirtmek gerekir ki tarafların arabuluculuk yoluna başvurmak istemesine rağmen, bu yola gidilemeyecek bazı alanlar vardır. Bunlar kamu düzenine ilişkin olan ve tarafların üzerinde serbestçe tasarrufta bulunamayacağı alanlardır.

Örneğin, boşanma ve ayrılık davaları, soybağı ile ilgili davalar, çekişmesiz yargı işleri için arabuluculuk geçerli değildir; bu uyuşmazlıklarda arabuluculuğa başvurulamaz.

İrade serbestliğinin yanında önemli bir diğer ilke olan eşitlik ise tarafların süreç boyunca her an eşit konumda olup eşit haklara sahip olmalarını ifade eder.

Arabulucunun bu eşitlik durumunu gözetmesi de gerekliliklerinden biridir.

Arabulucu aynı zamanda bu süreçte ortaya çıkan faaliyetler, bilgiler ve belgeler hakkında da gizliliği korumakla yükümlüdür.

Arabuluculuk yolunun yararları

Arabuluculuk yolunun, zamandan ve masraftan tasarruf sağlaması, tarafların kendilerini daha iyi ifade etme imkânı bulması, kontrolün taraflarda olması, mahkemelerin iş yükünü azaltması, daha geniş ve iki tarafın da olabildiğince tatminine yönelik karar yelpazesi olması gibi çeşitli yararları vardır.

Arabuluculuğun üzerine kurulduğu esas alan iletişimdir. Taraflar arasındaki bir uyuşmazlığın, sıradan bir yaklaşım ve tesadüfi bir iletişimle değil; bu alanda donanımlı, kendini geliştirmiş, eğitim almış, tarafsız ve empati yeteneğine sahip bir arabulucuyla birlikte çözülebilmesi daha makul bir olasılıktır.

Arabulucunun bir uyuşmazlıktaki rolü, tarafların ne istediğini, duygularını ve ihtiyaçlarını doğru anlayarak uyuşmazlığın aşılmasın sağlamaktır.

Bu sayede tarafların uzlaşarak, kendi istekleriyle aralarındaki uyuşmazlığa son vermeleri, toplumsal barışın oluşması, korunması ve geliştirilmesine katkı sağlar.

Arabuluculuğun bir uyuşmazlık çözüm yolu olarak kabul görebilmesi, vatandaşların bu konuda bilgilendirilmesiyle birlikte; uygulayıcıların ve eğitimcilerin de birikimlerini ve tecrübelerini arttırması ve bu alandaki deneyimlerini paylaşmalarıyla mümkün olacaktır.

Kaynaklar

• Kekeç, Elif Kısmet; Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, Ankara, Adalet Yayınları, 2016.
• Özbek, Mustafa; Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, Ankara, Yetkin Yayınları, 2016.
• Pekcanıtez, Hakan / Atalay, Oğuz / Özekes, Muhammet; Medenî Usul Hukuku, 14. Bası, Ankara, Yetkin Yayınları, 2013.
• Tanrıver, Süha; Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk, TBB Dergisi, Sa.64, 2006.
• Tayfun, Recep / Erdem Türk, Aylin; Arabuluculuk Uygulamalarına İlişkin Bir Alan Araştırması (Ankara Örneği), TBB Dergisi, Sa.122, 2016.