Çinko neden insan sağlığı için gerekli? Çinkonun yararları nelerdir?

Covid-19 ile bağışıklık sisteminin neden güçlü olması gerektiğini anladık. Şimdi bağışıklık sistemi nasıl güçlendirilir soruları sorulmaya başladı. Yazımızda Bağışıklık sistemini güçlendirme parçalarından biri olan minerallerden Çinko’yu inceleyeceğiz. Çinko neden insan sağlığı için gerekli? Neden çinko eksikliği zararlıdır? Çinkonun yararları nelerdir? Çinko kaynakları nelerdir? Çinko destekleri işe yarıyor mu? Günlük çinko değerleri yada günlük çinko ihtiyacı nedir? sorularının cevabı da yazımızda.

Çinko neden insan sağlığı için gerekli? Çinkonun yararları nelerdir?

Çinko, vücut için birçok metabolik faaliyetlerde önemli bir katkı sağlayan mineraldir.

Çinkonun en önemli fonksiyonu bağışıklık sistemini desteklemesidir. Bunun yanı sıra sindirim ve sinir sistemlerinin, metabolizmanın sorunsuz çalışması için gerekli olan 300’den fazla enzime destek zsağlar. Çinko aynı zamanda akıl ve ruh sağlığı için de yararlıdır. Diğer organlarla kıyaslandığında en yüksek çinko yoğunluğu beyinde görülür.

International Journal of Molecular Sciences dergisinde yayınlanan 2017 tarihli bir araştırmada, her ne kadar bilinmeyen birçok unsur bulunsa da beyindeki çinko dengesinin, yaşa bağlı bilişsel gerileme, depresyon ve Alzheimer hastalığı gibi durumları etkileyebileceği gözlemlenmişti.

Çinko iyileşme sürecini hızlandırır

Çinko vücudun iyileşme sürecini hızlandırır. Çinko hücre membranı onarımında, hücre gelişiminde ve sağlıklı bir cildin korunmasında da gereklidir. Çinkoya bağlı proteinler, DNA onarımı da dahil olmak üzere hücreler içerisinde yaşamsal rol oynarlar. Bu nedenle çinko eksikliği cilt sorunlarına ve yaraların iyileşme sürecinin uzamasına yol açabilir.

Ayrıca çinkonun yararları içinde, vücudunuzda çok az çinko bulunması duyularınızı ve iştahınızı etkileyebilir. Yapılan bir araştırmaya göre 60 yaş ve üstü yetişkinlerin %35 ila %40’ı arasındaki bir kesim, belirlenen ortalama gereksinimin altında çinko alıyor. Unutmadan çinko eksikliği ile bağlantılı olan yan etkilerden biri tat ve koku alımında azalma, aynı zamanda da iştah kapanmasıdır.

Hastalık sebebiyle bu duyularınızı kaybetmişliğiniz varsa bu duyu eksikliklerinin yiyeceklerin albenisini ne denli azalttığını da bilirsiniz. Çinko sağlıklı bireylerde bu işlevlerin sürdürülmesini sağlar.

Son olarak, yapılan bazı araştırmalar çinko eksikliğinin, hücrelere zarar veren serbest radikallerin üretimi ile vücudun onların zararlı etkilerine karşı mücadele etme kapasitesi arasındaki dengesizlik anlamına gelen oksidatif stresi artırdığını gösteriyor. Aynı zamanda çinkonun, prematüre yaşlanmanın ve kronik hastalıkların bilinen tetikleyicisi olan enflamasyonun da kan belirteçlerini azalttığı gözlemleniyor.

Çinko kaynağı gıdalar

D vitamini gibi yalnızca gıdalardan elde etmenin zor olduğu besin maddelerinin aksine çinko hem hayvansal hem de bitkisel gıdalarda hazır olarak bulunur. En çok çinko kaynakları içeren hayvansal kaynaklar arasında istiridye (ki bu bir numaralı kaynaktır), sığır eti, yengeç, ıstakoz, domuz eti ve yoğurt bulunur. Bitkisel kaynakların arasında fasulye, kabak çekirdeği, susam, kaju, nohut, mercimek, kinoa, yulaf ezmesi gibi gıdalar sayılabilir.

Günlük ihtiyacınız olan oran normal, dengeli bir beslenme düzeniyle kolaylıkla elde edilebilir. Örneğin 19 ve üstü yaşlardaki erkekler için günlük önerilen çinko oranı 11 mg, 19 yaş ve üstü kadınlar içinse 8 mg’dır.

Hamile kadınların günlük çinko ihtiyacı, bu oran 11 mg iken emziren kadınlar için 12 mg’dır. 85 gramlık bir sığır etinde 5.3 mg çinko bulunur. Bir tabak fasulyede ise bu oran 5.8 mg’dir. Bir başka deyişle, vejetaryenler dahi beslenme yoluyla yeterince çinko alabilir. Beslenme uzmanlarına göre araştırmalar, yetişkin vejetaryenlerin (vejetaryen olmayanlara kıyaslandığında) normal oranda çinko tükettiğini gösteriyor.

Çinkonuzu gıdalar yoluyla almanız, yiyecek desteği olarak almanızdan çok daha yararlıdır.Bu ayrıca destek hapları olarak çok fazla çinko tüketmenin muhtemel risklerini de ortadan kaldırır.

Çinko destekleri

Çinko destekleri türleri içinde, çinko glukonat, pikolinat, asetat ve sitrat, pastil, kapsül ve damla şeklinde satılır. Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü’ne göre, bir sağlık uzmanının tavsiyesi olmaksızın rutin olarak çinko takviyesi kullanımı önerilmiyor. En iyi şeklin ve dozun ayarlanmasının yanı sıra çinko bazı ilaçlarla, tıbbi durumlarla, diğer takviyelerle ve gıdalarla etkileşim içine de girebilir.

Örneğin, yanlış kullanımı ile çinkonun zararları içinde, çinko burundan solunmamalı, çünkü bu kalıcı koku kaybına sebep olabilir. Çinko, antibiyotiklerin bağırsaklardan emilimini düşürebilir. Takviye çinko tip 2 diyabet görülen kişilerin kan şekerini düşürebilir, bu da ilaç ihtiyacını ve kan şekeri kontrolünü etkileyebilir. Yüksek dozda kalsiyum takviyeleri çinko emilimini düşürebilir. Ayrıca çinko sülfatın sade kahveyle birlikte alınmasının bu mineralin emilimini yarı yarıya oranda düşürdüğü gözlemleniyor.

Takviye formunda çok fazla çinko alınması mide bulantısı, kusma, iştah kaybı, mide krampı, ishal ve baş ağrısı gibi yan etkileri tetikleyebilir. Aşırı çinko aynı zamanda vücudun bakır düzeyini ve demir işlevini de değiştirebilir, bağışıklığı düşürebilir ve HDL yani iyi kolesterol seviyelerini düşürebilir. Başka bir deyişle aşırı çinkonun da çinko eksikliğine benzer riskleri vardır.

Soğuk algınlığına karşı çinko pastilleri

Çinkonun bağışıklığı olumlu etkilemesine bağlı olarak çoğu insan soğuk algınlığına karşı kısa vadeli olarak çinkoya başvurur. Yakın zamanda yapılan bir araştırmada çinko pastili kullanan soğuk algınlığı hastalarının çok daha hızla iyileştiği görülmüştü. Beş günün sonunda plasebo hastalarının %27’si iyileşmişken çinko hastalarında bu oran %70’ti.

Ne var ki British Medical Journal’da yayınlanan 2020 tarihli bir araştırmada, soğuk algınlığının ilk belirtileri başladıktan sonra beş gün boyunca ku lanılan çinko asetat pastillerinin plaseboya kıyasla hiçbir etkisi olmadığı görüldü. Kaydedilen yan etkilerin arasında ağızda kötü bir tat hissi ve mide bulantısı vardı. Soğuk algınlığına yakalanmak üzere olduğunu hissettiğinizde çinko almak istiyorsanız türü, dozu ve kullanım süresi hakkında bir uzmandan yardım almanız öneriliyor.

Ayrıca bakınız

• Fosfor elementi tükeniyor mu? Fosfor neden önemli?