Zeka nedir? Adaptif zeka nedir? Adaptif zekanın bileşenleri

Arapça kökenli bir kelime olan Zekâ yada Türkçe adıyla anlak nedir? Zekayı belirleyen etkenler nelerdir? ZK (IQ) nasıl hesaplanır? Adaptif zeka nedir? Adaptif zekanın bileşenleri ve Uluslararası zekâ sınıflandırması hakkında cevaplar için okumaya devam edin.

Zeka nedir? Adaptif zeka nedir? Adaptif zekanın bileşenleri

Arapçada ذكاء, “parıltı”, “zihin parıltısı” gibi anlamlara gelmekte olup, ruh bilimindeki adıyla anlak, zihnin öğrenmesi, öğrenilenden yararlanabilmesi, karşılanan yeni durumlara karşı  yeni yollar bulabilme yeteneğine Zeka denir.  Zihnin yeni çözümler bularak, birden çok yeteneğin beraber uyum halinde çalışmasıdır diyebiliriz. Zeka aslında bir nevi zihin gücü anlamına da gelir.

Zihnin algılama, bellek, düşünme, uslamlama, öğrenme gibi birçok fonksiyonunu içermektedir. Kelime olarak anlam geniş olsa da Psikologlar tarafından zeka yaratıcılık, kişilik, bilgi ve akıl gibi farklı kategorilere ayrılmıştır.

Zeka öz Türkçe olarak Anlak olarak denmesi ise anla-mak eylem kökünden türemiş olup algılama yada anlama kabiliyeti denebilir. Anlak bir çok uzman tarafından farklı şekillerde anlatılmıştır ama halen ne olduğu hakkında tartışmalara açıktır. Örneğin bazı uzmanların anlak hakkındaki tanımlarını ele alalım.

• Binet’e göre anlak (zeka), iyi us (akıl) yürütme, iyi hüküm verme ve kendi kendini aşma kapasitesidir.
• Davis’e göre anlak (zeka), edinilen bilgilerden yararlanarak sorunları çözme yeteneğidir.
• Terman’a göre anlak (zeka), soyut düşünme yeteneğidir.
• Thorndike’a göre anlak (zeka), birçok düşüncesel yeteneklerin karışımıdır ve mekanik, sosyal ve soyut anlak olmak üzere üç başlıkta incelenmelidir.
• Weshler’e göre anlak (zeka), bireyin amaçlı davranma, mantıklı düşünme ve çevresiyle ilişkilerde etkili olma kapasitesinin tümüdür.

Anlak ile Akıl arasındaki ilişki ise uzmanların başka bir ilgi alanıdır. Akıl doğru düşünce üretmekle alakalı olduğu , Anlak yada zeka ise bunu uygulamak olarak söylenebilir. Anlak aslında düşünme gücü yada düşünebilme gücü olduğunu söylersek, doğru düşünceye ulaşmak için de akıl gereklidir.

Zekayı belirleyen etkenler nelerdir?

Zekanın belirlenmesi üç temel etken ile açıklanabilir.

1. Kalıtım: Araştırmalara göre anlak, ana ve babanın ortalama zekası ile ilişkisi yüksektir. Biraz altı yada üzstü olabilir. Genetik olarak çocuğa geçer.
2. Doğum ve öncesi: Fetus iken beslenmesi, beynine giden oksijen ve kanlanma düzgün olması ile alakalıdır. Zor bir doğum sürecinde, beyin gözeleri ölerek, zekasının etkilendiği uzmanlarca söylenmektedir. Annenin gebelik beslenmesi ve sağlığı, bebeğin zeka gelişimi için bu yüzden çok önemlidir.
3. Çevre: Anne ve babanın eğitimi ile başlayan çocuğun zeka gelişimi küçük yaşlarda başlar. Uzmanlar ilk dört yılda zekanın yüzde 75’i oluştuğu ve 20 yaşına kadar da .ok yavaş ilerleyerek tamamlandığını söylemektedir.

ZK (IQ) nasıl hesaplanır?

Fransız psikolog Alfred Binet ve Dr. Theodor Simon ilk defa zeka ölçerini tanımlamıştır. 1905’te yapılan “Binet-Simon Testi” ilk zeka testidir. Bu zeka ölçeri, Paris ilkokullarında zeka düzeyine göre eğitim planlaması için kullanılmıştır.

Zekâ ölçerleri (testleri) çocukların yapabilecekleri işlere, becerilerine, yanıtlayabilecekleri sorulara, yaşlarına uygun sayı, söz bilgisine ve biçim ilişkisine dayandırılarak hazırlanır. Zekâ standardize edilmiş bu zekâ testleri ile ölçülür. Bu testlerdeki sorular her yaşa göre özel olarak hazırlanır.

Zekâ katsayısı yani kısaca ZK yada uluslarası adı ile IQ, alınan cevaplara göre belirlenir. Önce Zeka yaşı bulunur ve sonra gerçek yaşa bölünerek, 100 ile çarpılır.

Ölçerlerde çocuğun doğru yanıtladığı sorular dikkate alınarak zekâ yaşı hesaplanır.[10] Zekâ yaşının gerçek yaşa bölümünün 100 ile çarpılmasıyla zekâ katsayısı (ZK ya da IQ) ortaya çıkar:

ZK (IQ) = (Zekâ yaşı / Gerçek yaş) x 100.

Örneğin; 12 yaşındaki bir çocuk zeka ölçerde yalnızca 6 yaş düzeyine kadar olan soruları/görevleri yapabilmişse, ZK’si (6/12) x 100 = 50 olarak belirlenir.

Uluslararası zeka sınıflandırması

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) önerdiği zekâ sınıflandırması şu şekildedir.

ZK (IQ) Zekâ sınıfları

• 0-20 Derin zekâ geriliği / zihinsel engel,
• 21-35 Ağır derecede zekâ geriliği / zihinsel engel,
• 36-50 Orta derecede zekâ geriliği / zihinsel engel,
• 51-70 Hafif derecede zekâ geriliği / zihinsel engel,
• 71-79 Sınırda zekâ,
• 80-89 Donuk zekâ,
• 90-109 Normal ya da ortalama zekâ,
• 110-119 Parlak zekâ,
• 120-129 Üstün zekâ,
• 130 ve üstü Çok üstün zekâ.

Adaptif zeka nedir? Adaptif zekanın bileşenleri

Zekânın ilk tanımlarından biri değişen Çevreye uyum sağlama yeteneğidir. Zeki insanlar öğrenebilir, mantık yürütebilir, sorunları çözer ve gerçek-yaşam- koşullarına uygun kararlar alabilir. Bu adaptif (uyum sağlayabilir, intibak edebilir) zekâ yani anlak sürekli olarak çevre ile ilişkilerinizle birlikte güncellenir.

Başka bir deyişle günümüzün sorunları, bugüne dek bize hiç kimsenin öğretmediği yetenekleri gerektirebilir. Büyük bir olasılıkla kesirler, denklemler, Avrupa’nın tüm nehirlerinin isimleri, Bosna Hersek’i hangi yıl Osmanlı topraklarına kattığımız gibi bilgiler iklim değişikliğini çözümlememize yardımcı olmayacaktır.

Amerikan Psikoloji Derneği eski başkanı, Cambridge Üniversitesi Psikometri Merkezi üyesi, Cornell Üniversitesi Psikoloji ve Psikometri bölümü profesörü, Heidelberg Üniversitesi onursal öğretim üyesi Dr. Robert Sternberg, adaptif zekânın, koşullara uyum sağlama, değiştirme veya yeni koşullar yaratma konusunda dört tip yetenekten oluştuğunu ileri sürüyor.

1. Yaratıcı yetenekler: Anlamlı, yararlı kirler üretmek için yaralanırız: İçinde bulunduğunuz koşulları hayal gücünüzü kullanmadan değiştiremezsiniz.
2. Analitik yetenekler: Kendi kirlerimizin veya başkalarının kirlerinin işe yarayıp yaramadığını araştırmakta kullanırız: İçinde bulunduğumuz koşullarda neyin işe yarayıp, neyin işe yaramadığını tartarız.
3. Pratik yetenekler: Koşulları değiştirirken kendi kirlerimizi uygulamak için ve diğerlerini bu değişikliğe ikna etmek için kullanırız.
4. Bilgeliğe dayanan yetenekler: Fikirlerimizin toplumsal bir yarar sağlaması için kullanırız. Kısa ve uzun uzun vadede kendi çıkarlarımızla toplumsal çıkarlar arasında denge kurmamızı sağlar

2021 ve 2022 için Adaptif zeka için bir örnek: Dört tip yetenek ve Covid-19

Covid-19 aşısının geliştirilme süreci bu dört yeteneğin nasıl ve nerede kullanılacağı ile ilgili güzel bir örnek oluşturuyor. Yeni mRNA aşısının geliştirilmesi tam bir yaratıcılık örneğidir. Aşı denemelerinin bilimsel açıdan sağlam ve eksiksiz olması, elde edilen verilerin doğru yorumlanmış olması analitik yeneteneğin eseridir. raştırma sonucunda ortaya çıkan aşıların geniş ölçekte
üretimi ve dağıtımı tam anlamıyla pratik yetenek gerektirir.

Gelelim bilgelik gerektiren yeteneklere. Karar vericiler bazı insanların aşı karşıtı olmalarına, aşıdan kokmalarına hoşgörü ile yaklaşmak zorunda. şının yalnızca kendimiz için değil, toplumsal sağlık için de gerekli olduğu gerçeğini toplumlara kabul ettirmek ise bilgeliğe dayanan zekâ gerektirir.

Bireyselliği ötelemek bilgelik ister. Robert . ternberg D- pandemisinin bir anlamda geleneksel zekâ kavramının artık köhnediğini gösterir bir uyarı olduğunu söylüyor: Bu dar kapsamlı, modası
geçmiş, bireyselliği besleyen zekâ kavramından artık kurtulmamız gerekiyor. Eskiye devam etmemiz durumunda yokoluş kaçınılmaz hale gelir.

Zekâyı, yalnızca bireysel hedeflere değil, olumlu toplumsal hedeere ulaşmayı sağlayan bir yetenek olarak düşünmekte fayda var. Dinozorlar Yeryüzü’nde milyon yıl yaşadı. Eğer değişen
koşullara uyumlu zekâyı geliştiremezsek bunların yaşam süresinin yakınından bile geçemeyeceğiz. Küresel iklim değişikliği, pandemi, çevre kirliliği aşırı bireysellik ile birleşince Einstein’ın ’suna bile sahip olmanız sizi yok olmaktan kurtaramaz.”

Ayrıca bakınız

• Yüksek IQ sahibi olmak zeki olmak anlamına mı gelir?