Türkiye’nin ilkleri listesine giren Boğaziçi köprüsü Avrupa ile Asya kıtalarını bağlayan ilk köprülerden biridir. 2016 yılından sonra 15 Temmuz Şehitler Köprüsü olarak değişen Türkiye’nin ilk asma köprüsü olan Boğaziçi Köprüsünün tarihi hakkında bir yazı hazırladık. Yazımızda Boğaziçi Köprüsü ne zaman ve nasıl açıldı? Boğaziçi Köprüsünün tarihi ve yapılış öyküsü, Boğaziçi Köprüsünün yapılış fikrini kim verdi? Boğaziçi Köprüsü nasıl yapıldı? Boğaziçi Köprüsünün özellikleri nelerdir?Boğaziçi Köprüsü yüksekliği ve uzunluğu ne kadardır? Boğaziçi Köprüsü ne zaman yayaya kapatıldı? sorularının cevabını bulabileceksiniz.

Boğaziçi Köprüsü ne zaman açıldı? Boğaziçi Köprüsünün tarihi | Türkiye’nin ilkleri

İstanbul Boğazının ilk asma köprüsü olduğu için çoğu kişi ona hala birinci köprü demektedir. Boğaziçi köprüsünün en önemli özelliği, kıtaları birbiri ile birleştirmesidir. 20 Şubat 1970 tarihinde yapımına başlanan Boğaziçi Köprüsü, 30 Ekim 1973 tarihinde 50. Cumhuriyet Bayramında, Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından açılmıştır. 1973’de açıldığında dünyanın en uzun 4. asma köprüsü idi.

Marmara ile Karadeniz bağlayan İstanbul Boğazı üzerinde Boğaziçi Köprüsü, 15 Temmuz Şehitler Köprüsü ya da Birinci Köprü, 2. köprü yada Fatih Sultan Mehmet Köprüsü ve 3. Köprü yada Yavuz Sultan Selim Köprüsü ile toplamda 3 asma köprüsü vardır. Şimdilerde gece ışıkları ile görsel şölen yapan İstanbul Boğaziçi Köprüsü, Avrupa Yakası’nda Ortaköy, Anadolu Yakası’nda Beylerbeyi semtlerinde bulunan ayaklarından rahatlıkla izleyebilirsiniz.

15 Temmuz 2016 tarihinde Askeriye içinde gruplaşmış bir takım askerlerin başarısız darbe girişimi sonrası, burada direnen vatandaşların hayatlarını kaybetmesi sonucu, onların anısına 26 Temmuz 2016’da 15 Temmuz Şehitler Köprüsü olarak değiştirilmiştir.

Boğaziçi Köprüsü hakkında geniş bilgiler vereceğiz ama öncesinde önemli bir kaç sorunun cevabını verelim.

1. Boğaziçi Köprüsü yay trafiğine açık mı?: 1978’den beri Boğaziçi Köprüsü yaya trafiğine kapatılmıştır.
2. Boğaziçi Köprüsü uzunluğu, genişliği ve yüksekliği nedir?: Boğaziçi Köprüsünün kuleleri 165 metredir. Köprünün genişliği araçların geçtiği kısım 28 metre, yanlarında 2,70 metrelik konsolları vardır. Boğaziçi Köprüsü yüksekliği, deniz yüzeyi ile tam orta noktası arası 64 metredir.
3. Boğaziçi Köprüsü kamyonların geçişine ne zaman yasaklandı?: 1991 yılında otobüsler haricinde ağır tonajlı (4 ton ve üstü) tır yada kamyonların geçişi yasaklandı.
4. Boğaziçi Köprüsü hangi araçlara açık?: Metrobüsler, İETT ve halk otobüsleri, 2 katlı turist taşıma belgesine haiz otobüsler, otomobil ve motosikletler ücretini ödeyip geçebiliyor.
5. Boğaziçi Köprüsü ücretli mi? : Avrupa’dan Asya yönü ücretli olup, Asya’dan Avrupa tarafına geçiş ücretsizdir.

Boğaziçi Köprüsü ne zaman açıldı? Boğaziçi Köprüsünün tarihi | Türkiye’nin ilkleri | Boğaziçi Köprüsü ilk açılış günü

Boğaziçi Köprüsü ne zaman ve nasıl açıldı? (29 Ekim 1973)

İstanbul’da Boğaz köprüsü yapımı fikri 1950’lere kadar geriye gider. Zamanın Başbakanı Adnan Menderes’in isteğiyle çalışmalara başlanmış; fakat köprü projesi 1960 darbesi nedeniyle hazırlık safhasından öteye geçememişti. Sonraki yıllarda İstanbul’un hızla gelişmesi ve Avrupa-Asya yakaları arasındaki trafiğin artışı Boğaza bir köprü yapılmasını zorunlu hale getirince, 1970’te inşaata başlanmış ve dünyada iki kıtayı birbirine bağlayan tek yapı, İstanbul siluetinin vazgeçilmez parçası olan bu görkemli köprü, 29 Ekim 1973’te devrin cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından hizmete açılmıştır.

Köprünün temel atma töreni 20 Şubat 1970 tarihinde Beylerbeyi’nde yapılmış, hemen sonra Ortaköy ve Beylerbeyi ayaklarının kazısına başlanmıştır. Ertesi yılın mayıs ayında Ortaköy, temmuz ayında da Beylerbeyi çelik kulelerinin montajına; 1972 yılı başında kuleler tamamlanınca da kılavuz halatların çekilmesine başlanmıştır.

Mart 1973’te vasıtaların geçeceği zemin hazır hale gelince Asya’dan Avrupa’ya ilk kez yürüyerek geçilmiştir. Nisan 1973 yılının nisan ve Haziran aylarında dökülen kauçuk asfalt işi bitmiştir. 8 Haziranda bir test sürüşü gerçekleşmiştir. Artık her şey hazırdı ve Cumhuriyet’in 50. yıl dönümünde yani tarih 29 Ekim 1973’te törenle açılmıştır.

Ortaköy’le Beylerbeyi arasındaki bu ihtişamlı eser 1.560 metre uzunluğunda, iki kule arası uzunluğu 1.073 metre ve denizden yüksekliği ise 64 metredir.

Boğaziçi Köprüsü ilk açıldığı gün halk tarafından akına uğramıştır. O kadar çok kişi geldi ki, köprü adeta sallanmaya başlamıştır. Yetkililer bunu gördükten sonra insan geçişine kapanmıştır. İlk gün o zamanlarda meşhur olan araba vapurunun 400 kerede taşıyacağı 28 bin 126 adet motorlu araç köprüden geçmiştir.

Araç geçişi beklenenden fazlaydı ve bunun yanında köprüyü para ile yaya olarak da geçilmesi olumlu karşılandı. Fakat intihar etme sayıları artmaya başlayınca, bir kaç sene süren bu uygulamada kaldırılmıştır. Şimdilerde sadece Ulusal İstanbul koşularında yayan geçmeye izin vardır.

Boğaziçi Köprüsü ne zaman açıldı? Boğaziçi Köprüsünün tarihi | Türkiye’nin ilkleri | Boğaziçi Köprüsü özel koşularda yayalara açılıyor

Boğaziçi Köprüsünün Tarihi

İstanbul bir çok medeniyetin istilasına neden olması, Asya’dan Avrupa’ya geçen kritik bir noktası da denilebilir. Tarihsel kaynaklara bakıldığında İsadan Önce 522-486 arasında hüküm süren Pers Kralı I. Darius’u görmekteyiz. İskitlerle yaptığı savaşta, ordusunu Avrupa’ya taşımak için gemileri yan yana dizerek ve bağlayarak adeta bir köprü yapıştır.

Sonrasında Osmanlı kaynaklarında II. Bayezid’e, Leonardo da Vinci tarafından yazılan bir mektupta, Haliç’e yada Boğaz üzerine bir köprü yapmayı teklif eder. Fakat bu onaylanmadı.

2. girişim ise 1900’lü yıllarda Arnaudin adında bir Fransız mühendis, boğaz için 2 köprü tasarımı yaptı. Üzerinden Demiryolu geçen projele, Sarayburnu ile Üsküdar diğeri Rumeli Hisarı ile Kandilli arasında olacaktı. Fakat bu da onaylanmadı.

Bosphorus Railroad Company adında bir şirket 1900’lü yıllarda hisarlar arası köprü yapmak için başvurdu. Çelik tellerle havada bir demir örgü ile devasa bir görüntüsü olacak olan köprünün ismi Hamidiye verildi ama II. Abdülhamid bu projeyi kabul etmedi.

Türkiye Cumhuriyeti döneminde köprü fikirleri gene gelmeye başladı. İlk öneri San Francisco’daki Oakland Bay asma köprüsünün bir eşi olacak ve onun yapımcısı olan Bethlehem Steel Company ile anlaşan müteahhit Nuri Demirağ, 1931 yılında Atatürk’e teklif etti. Genişliği 20,73 metre, yüksekliği 53,34 metre olup, 1600 metresi deniz üzerinde toplamda 2560 metre uzunluğunda, hem demiryolu hemde araç geçimine açık olacak bu köprü 20 sene yapılması için uğraşılsa da yapılamadı.

1946 ile 1954 yılları arasında Krupp adındaki Alman firması, İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde öğretim üyesi olan Alman mimar Prof. Paul Bonatz’a 1951’de  böyle bir proje yapmasını önerdi. Ortaköy ile Beylerbeyi arası tespit edildi. Proje hazırlandı, teklif edildi ama onaylanmadı.

1953’te Demokrat Parti hükümeti Boğaz köprüsü ile ilgili, İstanbul Belediyesi, Karayolları Genel Müdürlüğü ve İTÜ’nün ilgililerinden oluşan bir takım oluşturulmasını ve proje çıkarmasını istedi. Karayolları Genel Müdürlüğü bunun için daha tecrübeli bir firma aradı. 1955’te De Leuw, Cather and Company adlı ABD firmasına verdi. Ortaköy-Beylerbeyi arasında bir asma köprü projesi hazırlandı. 1958’de uluslararası bir ilanla, Steinman, Boynton, Granquist and London firmasına bir proje hazırlatıldı. Oluşan maliyet hükümet tarafından onaylanmadı.

1958’de başka bir Alman firması, asma değilde germe bir köprü projesi teklif edildi. Dyckerhof und Widmann firması, köprü yapımı mimarlarından Gerd Lohmer’e hazırlattığı bir proje idi.  Doğallık açısından daha iyi olacağı düşünülen köprü, asma köprünün daha iyi olacağı düşüncesi ile ret edildi.

Boğaziçi Köprüsü ne zaman açıldı? Boğaziçi Köprüsünün tarihi | Türkiye’nin ilkleri | Boğazın incisi Boğaziçi Köprüsü’nün gece fotoğrafı

Boğaziçi Köprüsü yapım süreci ne zaman başladı? Köprü nasıl yapıldı?

Zamanla yeni teknolojiler değişti. Eski yapılan projeler haliyle çöp oldu. 1967’de tekrar proje istendi. Yabancı  firmaların içinde en iyisini Freeman, Fox and Partners adlı İngiliz firması verdi ve 1968’de ilk defa anlaşma sağlandı. Proje tamam ama inşaatı kim yapacak? Bunun için açılan ihalede en uygun fiyatı, Alman Hochtief AG ve İngiliz Cleveland Bridge and Engineering Company ortaklığı kazandı.

Artık köprü inşaatı başlıyordu.

20 Şubat 1970’de ilk başlangıç yapıldı. Köprü ayakları için 1970 yılının mart ayında Ortaköy’e ilk kazı yapıldı. Arkasından Beylerbeyi başladı.

4 Ağustos 1971 tarihinde kule montajına başlandı.

Ocak 1972’de kılavuz tel çekilip, kıtaların birleşimi sağlandı.

10 Haziran 1972 tarihinde çekilen tellerin gerilim ve büküm işlemlerine başlanıldı. Bu süreç köprünün açılışına kadar sürmeye devam etti.

1972 yılının Aralık ayında içi doldurulacak boş tabakalar dediğimiz ilk tabliye, köprüye gerilen çelik halatlar ile, salıncak sisteminde birleştirmeler balandı. Köprünün Kuleleri üzerine koyulan vinçler ve palangalar ile içi tepesindeki vinçler yardımıyla ve palangalar ile bu tabliyeler askı halatlarına bağlandı. Tabliyelerin yukarı çekilmesi mantık olarak köprünün ortasından başlandı ve başa ve sona doğru tek tek birleşerek tamamlandı.

26 Mart 1973’te son tabliyenin montajı da tamamlandı. Ardından 60 adet tabliye birbirine kaynaklandı. Böylece, ilk kez yürüyerek Asya’dan Avrupa’ya geçildi.

Nisan 1973’te tabliyelerin üzerini kaplayacak kauçuk alaşımlı çift kat asfalt dökülmeye başlandı.

Mayıs 1973’te Ortaköy ve Beylerbeyi üzerinden geçen viyadüklerin inşası bitirildi.

1 Haziran 1973’te tüm köprü asfaltlanmıştı.

8 Haziran 1973 tarihinde ilk defa araçla geçiş deneyi yapıldı.

30 Ekim 1973 tarihinde Cumhuriyetin 50. yılında Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk kurdele kesilmesini yaparak köprü açılmıştır. 3 yılda tamamlanan inşaatın sizce maliyeti nedir? İnanmayacaksınız ama Boğaziçi Köprüsü 21 milyon 774 bin 283 Amerikan dolarına mal olmuştur. Bu köprünün maliyeti çıktıktan sonra ücretsiz olacağını Süleyman Demirel tarafından açıklanmıştı.

1973 yılında, dünya genelinde ABD’yi çıkarırsak, dünyanın en uzun asma köprüsü olma özelliğini taşımaktaydı.

Okumadan Geçme: Dünya’nın en yüksek asma köprüsü tamamlandı!

Boğaziçi Köprüsü’nün yapılış videosu

Ayrıca Bakınız

• İstanbul tarihinde yaşanmış en yıkıcı büyük depremler hangileridir?
• Tarihte İstanbul’da yaşanan en büyük afetler ve yangınlar hangileridir?

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• BOĞAZİÇİ KÖPRÜSÜ PROJE BİLGİLERİ, kgm.gov.tr
• Boğaziçi Köprüsü Projesi, imo.org.tr