Barter nedir? Barter ne zaman işler? Barter mevzuatı var mıdır? Dış ticarette “barter” uygulanabilir mi? Türkiye uluslararası barter sistemini işletebilir mi? Türkiye için model önerisi nedir? Parasız ticaret mümkün mü? sorularının cevabını yazımızda bulabilirsiniz.

Barter (trampa) nedir? Barter nasıl yapılır? Neden barter yapılmalı?

Barter ya da trampa, para kullanmaksızın ürünlerin değişimiyle (takas) yapılan ödeme yöntemleri içinde sayılabilen ticarete verilen kısa addır. Özellikle serbest piyasanın var olduğu ülkelerde ihracatçı firmaların bu tip ödeme şekline yönelerek çok iyi sonuçlar alabilir.

Bu sistemde alacak verecek ilişkisi firmaların kendileri arasında değil, barter havuzuna doğru olmaktadır. Böylelikle, barter sistemine üye olan bir firmaya yapılan satış işlemi sonucunda alacak yine barter sistemine üye olan bir diğer firmadan mal veya hizmet alarak tahsil edilebilmektedir.

Barter ödeme şekli, yerli veya yabancı para yerine, satın aldığı mal veya hizmetlerin karşılığını kendi ürettiği veya alım satım konusu yaptığı mallarla karşılamaktır. Dolayısıyla iki firma arasında mallarının değiş tokuşunu ifade eden takas işleminden farklıdır.

Barter aslında paranın bulunmasından daha önce yapılan en eski ödeme şekillerinden biridir. Eski zamanlarda çiftçiler pazarda ürünlerini değiştirirlermiş. Mesela elma üreten bir çiftçi, un üreten biri ile yada et satan biriyle değiş tokuş yada takas yapmaktaydı. Paranın bulunması ile artık çok çok eskide kaldı.

Şimdilerde ise Barter firmaları yavaş yavaş ön plana çıktı. Stoklarında mal kalan firmalar, ellerindeki malları diğer stokçularla değiştirerek en azından satmak için kendilerine başka bir kapı açmaktadırlar.

Barter nedir?

Barter; firmaların, bir ağ sistemi içerisinde, satın aldıkları mal ve hizmet karşılığında, para yerine, kendi ürettiği veya sattığı mal ve hizmetleri vermesidir. Yani nakit imkanlarının olmadığı durumlarda; firmaların, ürettiği mal ve hizmeti bir sisteme dahil etmesi ve sistemden de ihtiyacı olduğu mal ve hizmetleri satın almasıdır.

Karşılıklı iki firma arasında değil, çok sayıda firma arasında yapılan bir reel ticaret biçimidir.

Barter, kapalı devre bir sistem olarak sisteme dahil firmaların arasındaki alış veriştir.

Ödeme şekli, yerli veya yabancı para yerine, satın aldığı mal veya hizmetlerin karşılığını kendi ürettiği veya alım satım konusu yaptığı mallarla karşılamaktır.

Dolayısıyla iki firma arasında mallarının değiş tokuşunu ifade eden takas işleminden farklıdır.

Barter ne zaman işler?

Barter, nakit imkanlarının olmadığı firmalar arasında işleyebilecek bir sistemdir.

Özellikle de ekonomik kriz dönemlerinin çok ciddi bir çıkış yoludur.

Daha çok KOBİ niteliğindeki işletmeler için geçerli bir yöntemdir.

Barter mevzuatı var mıdır?

Barter konusunda, başta TTK ve SPK mevzuatı olmak üzere, hiçbir yerde açık bir mevzuat yoktur.

Oysa finansal kiralama, faktöring, varlık yönetimi gibi konularda olduğu gibi barter konusunda da açık, kesin ve bağlayıcı hükümler içeren düzenlemelere ihtiyaç vardır.

Dış ticaret içinde “barter” uygulanabilir mi?

Barter sistemini iç ticarette işleten başta ABD, İsviçre, Kanada gibi gelişmiş ülkeler olmak üzere özellikle gelişme yolundaki çok sayıda ülke vardır. Özellikle KOBİ niteliğindeki firmalar arasında yoğun bir şekilde işleyen sistemdir.

Aynı şekilde işin uluslararası boyutu da giderek yaygınlaşmaktadır. Özellikle ithalat için döviz bulamayan ülkeler, kendi ihraç ürünlerini vererek karşı ülkeden ithal ürünler almaktadır. Aslında Dünya Ticaret Örgütü (WTO), konvertibl uluslararası piyasalarda geçerli döviz karşılığı dış ticaretin yapılması yönünde kurallar koymuş olsa da, pratik hayatın bir gerçeği olarak uluslararası ticarette barter yapılmaktadır.

Üstelik dış ticaretin doğal risklerine rağmen uluslararası barter sistemi giderek uygulama alanı bulmaktadır. Ancak daha gelişmiş ve sistemli yapılarda, düzenleyici ve garantör olarak ihracat bankaları ile devletler işin içine girmekte ve bu riskler de en aza indirilmektedir.

Türkiye uluslararası barter sistemini işletebilir mi?

Türkiye’nin uluslararası barter yapmasının belli koşulları olmalıdır:

• Öncelikle sistemde KOBİ nitelikli küçük ve orta boy firmalar olmalıdır.
• Uluslararası barter sistemi, Türkiye’nin mevcut ihracatına alternatif yaratmamalıdır. Yani mevcut ihracat barter’a kaymamalıdır.
• Barterda, yeni ve hedef pazarlar üzerine yönelme olmalıdır.
• Özellikle ihracatta üstünlüğümüz olan mallar üzerinden barter yapılmalıdır.

Başlangıçta örnek ülkeler seçilmelidir. Bu ülkeler; İran ve Rusya gibi yakın ve komşu ülkeler, Afrika’da yeni Pazar ülkeleri ve Orta Asya Cumhuriyetleri gibi ülkeler olmalıdır.

Ekonomi bakanlığı düzenleyici yapı olarak işin başında ve içinde yerini almalıdır.

Türkiye için model önerisi nedir?

Barter modelini anlatabilmek ve ülkemize yarar sağlamak adına öncelikle ve özellikle devletin ve Eximbank’ın sistemde yerini alması gerekir.

Öncelikle belirtmek gerekirse Afrika kıtası Türkiye için ciddi bir hedef ve yeni Pazar konumundadır. Özellikle Kuzey Afrika ve Sahra altı Afrika ülkeleri, gösterdikleri performans ve fırsat ile Türkiye için önemli ihracat pazarları özelliğine sahiptir.

Ekonomi Bakanlığı’nın bu ülkelerin ihracat ve ithalat profillerini inceleyerek Türkiye ile örtüşen ürünleri belirlemesi gerekir.

Örneğin; Kenya’nın önemli ihracat kalemleri arasında çay, kahve, balık, çimento, petrol ürünleri ve bahçecilik ürünleri gibi ürünler yer almaktadır.

Türkiye de çay üreten bir ülke olmakla beraber toplam 27 milyon USD ithalat yapmakta olup bunun % 14’ünü Kenya’dan ithal etmektedir. Yani Türkiye, Kenya’dan yaklaşık 4 milyon USD ihracat yapmaktadır. Buna karşın Kenya önemli bir motorlu araçlar ithalatçısı olarak ithalatının yarısını Japonya’dan karşılamaktadır.

İşte Türk firmaları Kenya’ya motorlu araç ihracatı yapabilirler. Türk kahve ithalatçıları da oluşturulacak model üzerinden kahve ithalatı yapabilirler. Her iki taraf da ihracat ve ithalat bedellerini oluşturulacak sistem mahsuplaşma yoluyla ödeyebilirler.

Her iki tarafın devlet kuruluşları ile ihracat bankaları arasında yapacakları anlaşmalarla ticaretin ilk planda parasız ve daha da önemlisi risksiz işleyişini sağlayabilirler.

Sonuç olarak;

Barter, firmaların mal ve hizmet ihtiyacını karşılıklı olarak bir sistem içerisinde karşılayan bir ödeme aracı olduğuna göre ve pek çok ülkede de uygulandığına göre yurt dışı ticarette de kullanılabilir.

Özellikle içinde bulunduğumuz iç ve dış ekonomik koşullar nedeniyle; ihracatçılarımız için yeni bir umut oluşturması ve ithalatçılarımız için de fırsat yaratması bakımından bir model oluşturulabilir ve uygulamasına derhal geçilebilir.

Ayrıca Bakınız

• Havale ile Eft arasındaki fark nedir?
• Devalüasyon nedir? Türkiye’de devalüasyonlar neden ve nasıl yapıldı?

Kaynak

• Atılım Üniversitesi, İşletme Fakültesi Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölüm Başkan V. Prof. Dr. Nevzat Saygılıoğlu