Coğrafi Bölge nedir? Nasıl belirlenir? Türkiye’deki Coğrafi Bölgeler

Coğrafi Bölgeler, dünyada  göreceli olarak tabii, beşeri, ekonomik özellikler  ile farklılık oluşturan birbirinden ayrılan alanlardır.

Mesela, Dünya üzerinde ayrılan kutup bölgesi, tropikal bölge, kurak bölge, muson bölgesi gibi büyük coğrafi bölgeler milyonlarca kilometre karelik alanlar kaplar. Topraklan geniş olan ülkelerdeki coğrafi bölgelerin alanı da büyüktür. Benzer konumda olan bu yerleri diğerlerinden ayırmak için Coğrafi Bölge olarak olarak bilirkişilerce ayrılmış ve isimlendirilmiştir.

Coğrafi Bölgelerin en büyük ayrılmış kesitine adı üstünde bölgeler, içinde ayrılan kısımlara yani bölümlere ayrılır, bölümlerde yörelere ayrılmıştır. Neden böyle olduğunu yazımızda açıklamaya çalışacağız.

Coğrafi Bölge nedir? Nasıl belirlenir? Türkiye’deki Coğrafi Bölgeler ve Bölümleri Haritası

Bölge Nedir? | Bölüm Nedir? | Yöre Nedir?

Bölge Nedir | Bölge Nasıl Belirlenir?

Herhangi bir yerin tabii, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından, diğer yerlerden ayrı kendi içinde benzer özellikler gösteren yerler birliğine bölge denir.

Bölgenin büyüklüğü hesaplanırken farklılık gösterebilir. Örneğin; Dünya üzerinde ayrılan kutup bölgesi, tropikal bölge, kurak bölge, muson bölgesi gibi büyük coğrafi bölgeler milyonlarca kilometre karelik alanlar kaplar. Topraklan geniş olan ülkelerdeki coğrafi bölgelerin alanı da büyüktür. Bu kadar geniş alanların her bir kesiminde tabii yani doğal, beşeri ve ekonomik özellikler ve coğrafi görünüm tamamen aynı olamaz; bazı farklılıklar görülür. Bunun dışında tarım bölgeleri, nüfus bölgeleri, iklim ve yeryüzü şekillerine bağlı olarak bölgeler oluşturabilir.

Bölge kavramı değişik nitelikteki alanları belirtmek için kullanılır. Sanayi bölgesi, işletme bölgesi, tarim bölgesi, seçim bölgesi, serbest bölge vb. ifadeler, bölge sözcüğünün geniş anlamda kullanımına birer örnektir.

Bölüm Nedir | Bölüm Nasıl Belirlenir?

Bölge içerisinde, tabii, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından benzer olmakla birlikte bazı farklılıklar gösteren kısımlara bölüm denir. Antalya Bölümü, Adana Bölümü, Doğu Karadeniz Bölümü gibi..

Yöre Nedir | Yöre Nasıl Belirlenir?

Bölüm içinde farklı özelliklere sahip olan küçük alanlara yöre denir. Teke Yöresi, Menteşe Yöresi gibi.

Coğrafi Bölge nedir? Nasıl belirlenir? Türkiye’deki Coğrafi Bölgeler | Coğrafi Bölgelerin Ayrılma Faktörleri

Coğrafi Bölge Nedir?

Bunlar hem tabiat şartları hem de beşeri ve ekonomik Özellikleri ile benzerlik gösteren alanlardır. Çünkü yeryüzünün herhangi bir kesiminin coğrafi görünümü, yalnız yüzey şekilleri, iklim, bitki örtüsü gibi tabiat şartlarına bağlı değildir. Bu görünümü aynı zamanda beşeri ve ekonomik özellikler de belirler.

Hatta yeryüzünün bazı bölgelerinde coğrafi görünümün belirlenmesinde beşeri ve ekonomik faaliyetler daha etkili olmuştur. Bu etki orada yaşayan toplumun uygarlık düzeyi ne kadar yüksekse o kadar fazladır.

Anlaşılıyor ki coğrafi bölge, tabii, beşeri ve ekonomik özellikleriyle diğer yerlerden ayrılan ve kendi içinde benzerlik gösteren alandır.

Coğrafi bölge kısaca , doğal özellikleri ile beşerî ve ekonomik özellikleri bakımından benzerlik gösteren alanlardır. Ülkemizde farklı coğrafi özelliklere sahip 7 bölge ve 21 bölüm bulunmaktadır.

Coğrafi Bölge nedir? Nasıl belirlenir? Türkiye’deki Coğrafi Bölgeler ve Ekonomi Haritası

Coğrafi Bölgeleri ayıran faktörler nelerdir?

Coğrafi Bölgelerin belirlenmesinde 3 ana faktör bulunmaktadır.

1. Doğal Faktörler: Konum, yeryüzü şekilleri, iklim ve Bitki örtüsü,
2. Beşeri Faktörler: Nüfus ve Yerleşme,
3. Ekonomik Faktörler: Tarım ve Hayvancılık, Sanayi ve madencilik, Ticaret, Turizm.

1.Doğal Faktörler

Doğal Faktörlerden konumun, özellikle denize göre konumun çok çeşitli etkileri vardır. Kıyıda yer alan yerlerin diğer bölge ve ülkelerle ilişkileri daha kolay ve daha fazladır. Bu durum ticaret ve sanayi etkinliklerini teşvik eder. Ayrıca, denizel etkiler sayesinde iklim daha sıcak ve yağışlıdır. Yine bu iklim sayesinde bitki örtüsü daha gür, toprak daha verimli, ürünler daha çeşitlidir. Bu elverişli şartlara bağlı olarak genellikle nüfus da sıktır. Buna karşılık denizden uzak iç kısımlarda iklim karasaldır. Yağış daha az, bitki örtüsü daha zayıftır. Bu şartlar, iç kısımlarda beşeri ve ekonomik özelliklerin farklı olmasını meydana getirir.

Coğrafî bölgelerin özelliklerini doğrudan ve dolaylı olarak belirleyen başlıca faktörlerden biri de yeryüzü şekilleridir. Meselâ, Karadeniz boyunca uzanan Kuzey Anadolu Dağları ile Akdeniz kıyılarımız boyunca uzanan Toroslar, ülkemizin bu kesimlerinin çok engebeli bir alan olarak belirmesine neden olur.

Buna karşılık İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da plato ve ovalar geniş yer kaplar.

Doğu Anadolu; yüksek dağları, çoğu yerde lâv örtülerinden oluşan platoları ve 2000 metre ortalama yükseltisiyle ülkemizin diğer yerlerinden ayrılır.

Ege Bölgesi’nde ise kıyıya dik uzanan orta yükseklikteki dağlar ve bunlar arasında denize açılan geniş çöküntü ovaları bulunur. Yüzey şekilleri aynı zamanda dolaylı olarak iklim, bitki örtüsü, ulaşım, tarım alanları ve yerleşmeyi etkileyerek bölgesel özelliğin oluşmasını sağlar.

İklim ve ona bağlı olarak bitki örtüsü, bölgelerin görünümünü belirleyen önemli tabiî faktörlerdendir. Yurdumuzun kıyı kesimleri yeterince, hatta bazı kesimleri çok yağış alır. Buraları doğal orman alanlarıdır. Oysa iç kesimler yarı kuraktır. Buralarda orman daha az ve daha seyrektir; bozkırlar geniş yer kaplar. Yağışın çok az olduğu alanlarda tuzlu topraklar bulunur. Bütün bunlar nüfus dağılışı, yerleşme ve ekonomik yapı gibi özellikleri de etkiler. Kıyılarda toprak ürünleri daha çeşitlidir. Soğuk ve uzun kışlar iç kısımlarda ürün çeşidini azaltır.

2.Beşeri ve Ekonomik Faktörler

Ekonomik faaliyetlerin çeşitliliği coğrafi bölgelerin belirlenmesinde etkin rol oynamıştır.Marmara Bölgesi’nde sanayi ve ticaret ön plandayken Karadeniz Bölgesi’nde tarim ve balıkçılık,iç Anadolu Bölgesi’nde tahıl üretimi ve küçükbaş hayvancılık, Akdeniz Bölgesi’nde ise tarım ve turizm
faaliyetleri ön plana çıkmıştır.
Nüfusun dağılımı, yoğunluğu, miktarı, ekonomik faaliyetlerin çeşidi, dağılımı, ticari özellikleri bir bölgenin sınırlarının belirlenmesinde dikkate alınan diğer kriterledir. Örneğin, nüfus, kıyı şeridine toplanmıştır,  fakat bölgede dağlık alanların yoğunluğundan dolayı dağınık yerleşmeler hâkimdir. iç Anadolu Bölgesi’nde ise nüfus, su kaynaklarının çevresinde toplanmıştır ve bölgeye toplu yerleşmeler hâkimdir. Nüfusun önemli bir bölümü şehirlerde yerleşik , genel bir nüfus ve yerleşme özelliği vardır.

Alan bakımından bölgelerimizin en büyüğü Doğu Anadolu, en küçüğü Güneydoğu Anadolu’dur. En kalabalık bölgemiz ise Marmara Bölgesi’dir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu, nüfusu az olan iki bölgemizdir. Demek ki nüfusumuzun dağılışı, bölgelerin yüz ölçümleriyle orantılı değildir.

Geniş alan kaplayan bölgelerimizin her yeri aynı özellikte değildir. Tabiî ve ekonomik bakımdan bazı farklar görülür. İşte bu farklılaşmalara dayanılarak bölgelerimiz 21 bölüme ayrılmıştır.

Türk Coğrafya Kurumunun 1941 yılında belirlediği bölge, bölüm sınırlarına o tarihten beri uyulmaktadır. Bununla beraber, bazı sınırların tartışmalı olduğu veya zamanla değişebileceği unutulmamalıdır. Ayrıca bölge, bölüm sınırlarını birer çizgi olarak düşünmemek gerekir. Aslında bu sınırlar birer geçiş alanıdır.

6 Haziran – 21 Haziran 1941 tarihleri arasında Ankara’da toplanan Birinci Coğrafya Kongresi, Coğrafi bölgelerimizin belirlenmesinde dikkate alınan başlıca özellikleri aşağıda listeledik.

Coğrafi Bölge nedir? Nasıl belirlenir? Türkiye’deki Coğrafi Bölgeler ve İller

Türkiye’deki Bölgeler Nasıl Belirlendi?

1. Karadeniz Bölgesi

• Kuzey Anadolu Dağlarının kıyıya paralel uzanması
• En fazla yağış alan bölge
• Enlemin de etkisiyle nemli Karadeniz ikliminin oluşması
• Gür ormanların bulunması
• Kıyı boyunca nüfus ve yerleşmenin yoğun olması
• Orman varlığı en zengin bölge
• Güneşlenme süresi en kısa bölge
• Heyelanın en çok görüldüğü bölge

2. Marmara Bölgesi

• En alçak bölge
• Yüksekliği az olan ova ve platoların geniş yer kaplaması
• İklim çeşitliliği en fazla olan bölge,Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında bir geçiş iklimi özelliği göstermesi
• Türkiye’nin ve bölgenin en gelişmiş kenti olan İstanbul’un bu bölgede yer alması
• Sanayi, ticaret ve ulaşımın çok gelişmiş olması
• Nüfusu en kalabalık bölge
• Enerji tüketimi en fazla olan bölge

3. Ege Bölgesi

• Dağların kıyıya dik olarak uzanması ve aralarında çöküntü ovalarının yer alması
• En uzun kıyılara sahip bölge
• Deniz etkisinin iç kesimlere kadar sokulabilmesi
• Kıyıların çok girintili çıkıntılı olması
• Büyük bir liman şehrimiz olan İzmir’in burada yer alması
• Nüfusun kıyı kesiminde yoğun olması

4. Akdeniz Bölgesi

• Batı ve Orta Toros dağlarının kıyıya paralel uzanması
• Seracılığıın en fazla geliştiği bölge
• Kışın en ılık bölge
• Dağların, kıyının hemen gerisinde yükselmesi nedeniyle kıyı ovalarının genellikle dar olması
• Tipik Akdeniz ikliminin etkili olması
• Nüfusun, özellikle tarım, sanayi ve ticaretin geliştiği yörelerde toplanması

5. Güneydoğu Anadolu Bölgesi

• Güneydoğu Torosların güneyinde, ova ve platoların geniş yer kaplaması
• Alanı en küçük bölge
• Orta kesiminde Karacadağ volkanik dağının; doğu kesiminde ise Mardin Eşigi’nin yer alması
• Buharlaşmanın çok fazla olması. Yazın en sıcak bölge,Yaz mevsiminin çok sıcak ve kurak geçmesi
• Güneşlenme süresi en uzun bölge
• Özellikle batı kesiminde Akdeniz iklimi etkilerinin görülmesi
• Türkiye’nin petrol üretim bölgesi olması
• Orman varlığı en fakir bölge

6. Doğu Anadolu Bölgesi

• Ortalaması en  yüksek bölge
• Alanı en büyük bölge
• En soğuk bölge
• Volkanizmanın en etkin olduğu bölge.Birbirine paralel sıradağlar ile volkanik dağların bulunması. Bu dağlar arasında yüksek ova ve platoların yer alması
• Yükseklik ve denizden uzaklığa bağlı olarak karasal iklimin etkili olması
• Nüfusun az ve yerleşmenin seyrek olması,Nüfusu en az olan bölge
• Hayvancılığın en önemli ekonomik faaliyet olması
• Maden Zenginliği en fazla olan bölge

7. İç Anadolu Bölgesi

• Etrafı yüksek dağlarla çevrili ova ve platoların geniş yer kaplaması
• Bölgede genellikle karasal iklimin etkili olması
• Başkent Ankara’nın burada yer alması
• Buğday tarımının ön planda olması

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• Türk Coğrafya Kurumu | http://www.tcd.org.tr/
• “Mekansal Bir Sentez: Türkiye”. eğitek.