Tralleis Antik Kenti nerede? Tarihçesi ve kalıntıları nelerdir?

Tralleis Antik Kenti, Karia Antik Kentleri grubunda, Aydın ilinin merkezinde Efeler ilçesindeki, Kemer Mahallesi sınırlarında, Aydın’daki 22 tescil edilen antik kentten biridir.

Tralleis Antik Kenti, Aydın ilinin kuzeyinde, Kestane dağlarının hemen güney yamacındaki  yaylada bulunuyor. Mesogis (Kestane) dağlarının güney eteklerinde Trakyalılar ve Argoslular tarafından Dor göçleri akabinde Milattan Önce 13. yüzyılda inşa edilmiştir.

Luwi kökenli dilde -ies eklentisi, -lılar anlamına gelir. Tralla halkının sonuna ies takısı eklenerek bu kentin adı Tralleis olarak adlandırılmaktadır. Menderes nehrinin ağzındaki verimli topraklarda olan kent, Milattan Önce 334 yılında, Büyük İskender’in fethetmesinden sonraki devletlerde el değiştirmiştir.

Tralleis hakkında yazılmış Aphrodisias’lı Apollonios’un Peri Tralleon, (Tralleis üzerine) Mısırlı Kristodoros’un Patria Tralleon (Tralleislerin ülkesi) adlı antik yapıtlar vardır. Ne yazık ki ele geçmemişlerdir.

20. yüzyılda antik kent ile ilgili araştırmalar yapan O.Rayet ve A. Thomas, kent tarihinin Kalkolitik çağa kadar gittiğini fakat Heredotos ve Thukydides’in  kitaplarında adına rastlanmamaktadır.

İlk kez Ksenophon tarafından yazılmış Anabasis ve Helenika’da adı geçen Tralleis, Geç Arkaik ve Erken Klasik dönemlerde önce Genç Kyros’a bağlı Pers Satraplığı denetiminde, sonra Perslere bağlı Karia Satraplığı yönetimindeydi.

Tralleis, Milattan Önce 334 yılında Büyük İskender’in Anadolu’da Persler’e karşı yürüttüğü savaşta Magnesia ve Nysa ile birlikte direnmeden teslim oldu. Daha sonra Diadokhalar kavgaları sonrasında Tralleis uzun bir süre için Seleukoslar imparatorluğuna bağlandı. I. Antiokhos (280-261) Menderes nehri boyunca uzanan ana yolu güvence altına almak için Tralleis kentini yeniden kurdu. Seleukeia adını alan kent M.Ö. 4. yy.da Sparta ordularına karşı koyacak kadar güçlüydü. Milattan Önce 3. yüzyıl’da sınırlı bir özerkliğe kavuşarak bronz sikkeler bastırdı.

Tralleis Milattan Önce 188 yılında yapılan Apameia Barışından sonra Roma denetimine girmiştir. Romalılar ve Bergamalılar arasında yapılan ikili anlaşmalarla Tralleis, Ephesos ve Telmesos gibi şehirler II.Eumenes (M.Ö. 197-160) yönetimindeki Roma krallığına hediye edildiler. Tralleis özellikle bu dönemde ekonomilerinin zirvede olduğunun göstergesi sayılan, iyi nitelikli ve değerli sayılan Cistophorlar basmışlardır. Kent M.Ö. 133 yılından itibaren resmen Roma İmparatorluğuna bağlanmıştır. Vitrivius ve Plinius, Seleukoslar sonrası dönemde Attaloslar için tuğladan yapılmış bir saraydan söz ederek, bu sarayın Zeus Larasios rahibinin evi olduğunu belirtirler Mesogis Dağları üzerinde, yeri henüz bulunmamış olan Zeus Larasios tapınağı Tralleis sikkeleri üzerinde de betimlenmiştir. Kentin ünlü taş yontucuları Apollonis ve Tauriskos bu dönemde yetişmiş ve önemli eserler bırakmışlardır.

Roma İmparatorluğuna bağlandıktan sonra kültürel verimliliğini aynı hızla sürdüremeyen Tralleis, Pontus Kralı Mithradates’in savaşçı girişimlerine katılmış ve bunun cezasını beş yıl ağır vergi ödeyerek görmüştür. Yeniden Pompeius, Caesar ve M.Antonius zamanlarında gelişip parlayan Tralleis’in öneminin artışında Nysa kökenli yazar Pythodoros’un rolü olmuştur.

Türklerin eline ne zaman geçti?

M.Ö. 27-24 yılları arasında yaşanan büyük depremde zarar gören kent Augustus’un yardımlarıyla toparlanarak bu dönemden itibaren Caesarea adını almıştır. Cladius ve Caligula dönemlerinde Tralleis’te en güzel orijinal ve kopya yontu örnekleri verilmiştir. Bizans egemenliği altındayken önemli bir piskoposluk merkezi olan şehir 13. yy.da Selçukluların eline geçti Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kent, antik çağdaki öneminden çok şeyler yitirmiştir.

Bugün Tralleisten günümüze kalan tek yapı, M.Ö. 3. yüzyıla tarihlenen Gymnasion’a ait tonozlu kalıntıdır. Tralleis’te bu gün ayakta kalan tek yapı “Üç Gözler” olarak adlandırılan 2. asırda yapılmış olan, antik çağın eğitim, spor ve kültür açısından önde gelen yapılarından olan gymnasiuma ait kalıntıdır.

Roma dönemine ait bir hamam, tiyatro, agora, stadium kentin diğer yapılarındandır. Devam eden kazılarla da kentin toprak altında kalmış kısımları ortaya çıkarılmaktadır. İlkçağda ürettiği deriler ve kırmızı renkli çanak çömlek ile ünlü olan kent, Apollonios ve Tauriskos isimli iki büyük yontu ustasını ve Ayasofya’ın mimarlarından Anthemios’u da yetiştirmiştir.

Heykel sanatının dünyaca ünlü iki heykeli olan Farnese Boğazı ve Genç Atlet isimli heykeller de Tralleis’in gün yüzüne çıkan harikalarındandır.

Tralleis Antik Kenti Kazı Çalışmaları

2009 yılındaki habere göre, Adnan Menderes Üniversitesi (ADÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Abdullah Yaylalı tarafından 2006 yılından bu yana yürütülen kazı ile ilgili 2009 yılı hazırlık çalışmalarının, Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi ve kazının önceki başkanı Yrd. Doç. Dr. Rafet Dinç’in Danıştaya yaptığı başvuru üzerine durdurulduğu bildirildi. Bakanlar Kurulu kararıyla 2002 yılında Prof. Dr. Abdullah Yaylalı’ya verilen Tralleis Antik Kenti kazıları aradan geçen 6 yıl sonra yeniden Yrd. Doç. Dr. Rafet Dinç’e verildi.

Bakanlar Kurulu Kararı ile tekrar Tralleis Kazı Başkanlığına getirilen Adnan Menderes Üniversitesi (ADÜ) Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğretim görevlisi Yrd. Doç. Dr. Rafet Dinç, 1 Temmuz 2009 da çalışmalara başlayacaklarını açıkladı.

Temmuz 2009 ‘da 1996-2002 yıllarında ortaya çıkarılan akropol, arsenal ve gymnasium kazı alanlarını adeta istila eden yoğun bitki dokusunu temizlenmesi çalışmaları başladı.

Bakanlık tarafından bu bağlamda 2010 yılında, Ege Üniversitesi’nden Prof. Dr. Zeynep Mercangöz başkanlığında yapılan Kadıkalesi Antik Kenti kazısına 55 bin TL, Anakara Üniversitesinden Prof. Dr. Orhan Bingöl başkanlığında yapılan Magnesia Antik Kenti kazısına 105 bin TL ve Aydın merkez Tralleis antik kentinde Adnan Menderes Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Rafet Dinç’in başkanlığında yapılan kazılara ise 55 bin TL olmak üzere toplam 215 bin TL para yardımı yapıldı.

2010 yılında , Tralleis Antik Kenti’nde sürdürülen kazı çalışmaları sırasında, 10-14. yüzyıllara ait tarihi şapel (küçük kilise) ile 40 tane mezardan oluşan, dönemin kutsal bir mekanına ait kalıntıların ortaya çıkarıldığı bildirildi.Aydın yakınındaki Tralleis Antik Kenti’nin Kazı Başkanı Yrd. Doç. Dr. Rafet Dinç, Tralleis’te kazı sezonunun sona erdiğini belirterek, ”2,5 aylık çalışma sonucunda, 43 adet müzelik eser ile çok sayıda arkeolojik kalıntı ortaya çıkardık” dedi.

2011 yılında, Aydın’da bulunan Tralleis Antik Kenti’nde yapılan kazı çalışmalarını değerlendiren Adnan Menderes Üniversitesi öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Rafet Dinç, “Tralleis’in altyapısı muazzam. Sayısız boru hattı ve su şebekeleri var. Ayrıca Tralleis’in altında daha erken dönemde kurulmuş bir şehir daha bulunuyor” dedi.

2012 yılında, Aydın Kültürel Araştırmalar Yayıncılık Tiyatro Drama Derneği (ARKARYAY), Aydın’daki Tralleis Antik Kenti’ni tanıtmak amacıyla her yıl yaptığı tiyatro şenliğinin 7.’si yapılırken Seikilos’un 1966 yılında Danimarka’ya götürülen mezar taşını geri getirmek için imza kampanyası başlatıldığını belirtmişti.

2015 yılında Defineciler Talan Ediyor!

Haziran 2015’de Antik Kent, yapılan operasyonlarla bir çok defineci yakalandı. Ayrıca bir çok kazı yapıldığı ve Arsenal isimli tarihi yapının demir kapısına da zarar verdikleri görüldü.

2016 yılında başlatılan Koruma Çalışmalarında 2000 yıllık mezar odası bulundu!

Aydın Müzesince başlatılan, korumaya yönelik imarlı planlamada kazı çalışmasının ilk gününde 2 bin yıllık mezar odasına ulaşıldı. Bu mezarın içinde bir de mask ve bir çok ölü hediyeleri bulundu.

Tralleis Antik Kenti Nerede | Nasıl Gidilir?

Ayrıca Bakınız: Türkiye’deki Antik Kentler

Kaynaklar ve Dış Bağlantılar

• Aydın il Kültür Turizm Müdürlüğü